Có lẽ do sướng quá, Hoàng Anh Sướng đã quá đà khi giới thiệu một thứ trà đạo mà Việt Nam hoàn toàn xa lạ. Ông ngồi với Bill Gates, một người không thể nói là thiếu thông tin về những gì ông đang nghe, và có thể khi lên máy bay về nhà, ông Bill Gates sẽ tự hỏi sao Việt Nam lại có nhân vật nổ tới mức độ xem thường cả thế giới như vậy, chỉ vì cái danh hão mà nước họ không bao giờ có.
Câu chuyện khá dài mang tên “Buổi thiền trà đặc biệt trên đỉnh núi Bàn Cờ với tỷ phú Bill Gates và bà Paula Hurd” được Hoàng Anh Sướng đưa lên trang Facebook cá nhân, ghi lại khoảnh khắc “thiêng liêng” ấy vào lúc 5 giờ chiều ngày 6 Tháng Ba. Sau khi câu chuyện bày ra, người dân Việt Nam mới biết dân tộc mình có một thứ “đạo” mà xưa nay không thấy ai nhắc đến. Đó là “trà đạo,” một nghi thức mà chỉ có trong văn hóa uống trà của Nhật và Trung Quốc.
Trong triết lý trà đạo của hai nước này vẫn có những khác biệt, tuy cách thức chuẩn bị đều có nét đặc trưng. Xét cho kỹ, cách mà người Nhật và người Hoa gọi là “đạo” giữa hai dân tộc vẫn khác xa nhau. Trung Quốc hướng tới tâm hồn con người, Nhật hướng tới thiên nhiên rồi mới lan tỏa sang con người. Hai cách thưởng thức trà ấy dù sao cũng thật sự không phù hợp với đời sống con người hiện đại. Vì thế, “đạo” này chỉ còn quanh quẩn trong các gia đình giàu có và quyền quý Trung Quốc. Còn ở Nhật thì hình thức trà đạo dần biến mất và chỉ xuất hiện rất hiếm hoi trong những dịp giới thiệu văn hóa cho khách ngoại quốc muốn tìm hiểu.
Nhưng có lẽ do sướng quá, Sướng đã quá đà khi giới thiệu một thứ trà đạo mà Việt Nam hoàn toàn xa lạ. Ông ngồi với Bill Gates, một người không thể nói là thiếu thông tin về những gì ông đang nghe, và có thể khi lên máy bay về nhà, ông Bill Gates sẽ tự hỏi sao Việt Nam lại có nhân vật nổ tới mức độ xem thường cả thế giới như vậy, chỉ vì cái danh hão mà nước họ không bao giờ có.
Ông Gates mới là người đi nhiều nước, uống nhiều loại trà với nhiều cung cách khác nhau. Chắc ông không thích thú gì lắm với cung cách giới thiệu của ông Sướng về trà đạo Việt Nam. Ông Sướng “nổ” với ông Gates rằng: “Có thể nói, người Việt Nam chúng tôi là một trong những dân tộc yêu trà nhất trên thế giới. Chúng tôi uống trà ngay từ khi còn là một thai nhi trong bụng mẹ, qua người mẹ. Lớn lên, chén trà đồng hành cùng chúng tôi suốt cả cuộc đời. Khi vui, lúc buồn, chén trà luôn có mặt. Trong đám cưới của người Việt Nam, trong các lễ vật mà gia đình chú rể mang đến nhà cô dâu, bao giờ cũng có trà. Trong nghi thức tẩm liệm người chết của người Việt Nam, trước khi đặt thi hài người mất vào quan tài bằng gỗ, bao giờ chúng tôi cũng trải một lớp trà bên dưới. Mục đích để giữ cho thi hài khô và không có mùi hôi.”
Có kiên nhẫn cách mấy khi nghe đoạn này thì Cleopatra cũng phải giật mình sống lại vì Ai Cập cổ đã thua Việt Nam quá xa về cách ướp xác bằng trà. Riêng bạn, nếu là ông Bill Gates, bạn có ói không khi tinh thần đang ở trong trạng thái thăng hoa, nếu có, lại nghe cái thứ mình đang uống có hương vị của xác chết?
Không ai cấm ông Sướng “tự sướng,” nhưng những thông tin mà ông dẫn ra tôi e rằng ông tỷ phú người Mỹ chỉ cười xòa bỏ qua như một ông giáo già nghe con trẻ cho rằng mình thuộc Tam Tự Kinh hơn ông giáo. Cái tự sướng xem ra vô hại nhưng lại tiềm ẩn những lý do làm cho ông Bill Gates xem thường văn hóa Việt Nam từ khi nhận ra cái văn hóa ấy được tô vẽ quá xa sự thật. Ông Sướng ngầm ám chỉ rằng vì Việt Nam có trà ngon, trồng quá nhiều, nên sinh ra trà đạo là rất logic. Nếu nghĩ lại, ông Sướng sẽ giật mình, cái gọi là đạo luôn phát sinh từ triết lý sống chứ không phải từ sản phẩm làm ra đạo dù được “cung kính” từ cách pha trà tới cách uống, dù tạo ra những ảo tưởng về trà làm cho con người trở thành triết gia hay thiền sư sau một thời gian uống trà… Nếu thiếu triết lý sống thì dân tộc ấy sẽ không thể hình thành thứ trà đạo mà người cổ vũ nó mong muốn.
Việt Nam trong hàng ngàn năm qua chưa lúc nào có một nền triết học căn cứ trên tâm thức con người. Nếu có, chỉ là những bài thơ than thở, những đấm ngực đổ tội cho mệnh trời, hay yếm thế tiêu cực vì công không thành danh không toại… Vì vậy, ông cha ta uống trà rất đỗi bình thường, trà sớm rượu trưa lúc khát hay lúc đãi khách. Khen trà ngọt, thơm hay đậm đà, chứ không lấy thiền mà khen chén trà, phán chuyện mông lung nhằm tự thỏa mãn những thua thiệt, đau khổ của chính mình trong đời sống. Nói Việt Nam có một nền trà đạo là nói cho lấy có, là tự huyễn hoặc mình rồi huyễn hoặc người khác, hay nói rõ hơn: Nói dóc.
Tiếc cho ông Sướng không thấu đáo câu pha trò của ông Bill Gates khi phản ứng lại với cách ông kể chuyện về uống trà. Ông Sướng mô tả phản ứng của ông Bill Gates khi nhìn cô Paula Hurd cười bảo: “Hóa ra, từ trước đến nay, chúng ta toàn uống trà theo kiểu ngưu ẩm à?”
Khi người khách ngoại quốc ấy biết dùng chữ “ngưu ẩm” thì ông Sướng nên bớt sướng mới phải, và “ngưu ẩm” nói lên điều gì? Nó là cách chê bai cách uống trà của người lao động khi “lông nách một nạm, trà Tàu một hơi” chứ không “trà Thái Nguyên hay trà sen Hà Nội” một hơi nhé!
Qua câu chuyện trà đạo Việt Nam lộ ra rất nhiều điều có thực: Người ta lừa nhau từ sản phẩm ẩm thực cho tới văn hóa. Nếu trà đạo là một thứ văn hóa đáng trân trọng thì tại sao không một học giả nào nghiên cứu và nhất là trong khuôn viên đại học Việt Nam chưa hề nghe tới cụm từ này?
(Theo Người Việt)
