Tuần trước, Bộ trưởng Ngoại giao Trung Quốc Vương Nghị đã kết thúc chuyến thăm 3 ngày tới Việt Nam và là quan chức cấp cao thứ hai của Trung Quốc đến Việt Nam kể từ khi đại dịch COVID-19 bùng phát vào cuối năm 2019 và đầu năm 2020.
Chuyến đi của Vương Nghị đến Hà Nội ngay sau chuyến đi của Bộ trưởng Quốc phòng Hoa Kỳ Lloyd Austin và Phó tổng thống Kamala Harris, lần lượt vào tháng Bảy và tháng Tám. Trong các cuộc gặp với các nhà lãnh đạo Việt Nam, cả ông Austin và bà Harris đề xuất nâng tầm quan hệ của Hoa Kỳ với Việt Nam lên thành “đối tác chiến lược”.
Tại Hà Nội, Vương Nghị do đó có hai thách thức lớn: giành được sự chấp thuận của Việt Nam bằng cách cung cấp thêm vắc-xin COVID-19 và kéo Việt Nam ngày càng gần với Hoa Kỳ trở lại đồng thời củng cố lòng tin giữa hai đảng cộng sản bỏ qua các tranh chấp ở Biển Đông.
Đúng như dự đoán, trong cuộc gặp với Phó Thủ tướng Việt Nam Phạm Bình Minh, ông Vương Nghị tuyên bố rằng Trung Quốc sẽ tặng thêm 3 triệu liều vắc xin nữa , nâng tổng số vắc xin Trung Quốc viện trợ cho Việt Nam lên 5,7 triệu liều. Tuy nhiên, cho đến nay, chỉ có 700.000 liều thực sự được bàn giao cho Việt Nam, không tính đến 800.000 liều vắc xin và thiết bị y tế Sinopharm do Khu tự trị dân tộc Choang Quảng Tây của Trung Quốc tặng cho Việt Nam sau khi Vương Nghị rời Hà Nội. Ngoài ra, Việt Nam cũng đã cho phép các công ty tư nhân mua vắc xin của Sinopharm.
Việc Trung Quốc thực sự viện trợ vắc xin COVID-19 cho Việt Nam đã bị Hoa Kỳ qua mặt khi phân phối 6 triệu liều, cung cấp hỗ trợ kỹ thuật và hỗ trợ chương trình với trị giá gần 44 triệu đô la, cùng với 77 tủ đông lạnh vắc xin nhiệt độ cực thấp để hỗ trợ phân phối vắc xin ở tất cả 63 tỉnh thành.
Trong Hội nghị Bộ trưởng ASEAN-Trung Quốc vào tháng 8, Vương Nghị đã thông báo với những người đồng cấp ASEAN rằng Trung Quốc đã cung cấp 190 triệu liều vắc xin COVID-19 đến 10 nước ASEAN. Tính đến ngày 13 tháng 9, cơ quan theo dõi vắc xin COVID-19 Trung Quốc của Bridge Consulting đã cung cấp cho Campuchia (26,8 triệu liều), Indonesia (191,4 triệu liều), Philippines (34 triệu liều), Thái Lan (27,6 triệu liều) và Myanmar (12,6 triệu liều).
Đầu tuần này, chính phủ Việt Nam đã phê duyệt cho mua 20 triệu liều vắc xin Vero Cell COVID-19 Trung Quốc, nhưng trước đó đã nhân được vắc xin ít hơn nhiều từ Trung Quốc. Trong khi lãnh đạo Việt Nam ca ngợi việc Trung Quốc tặng vắc-xin, thì người dân Việt Nam lại tỏ ra miễn cưỡng nếu không muốn nói là hoàn toàn chống lại việc tiêm vắc-xin Trung Quốc. Một cảm giác chung của người Việt Nam được chia sẻ riêng trên mạng xã hội là họ thích vắc xin của Mỹ hoặc châu Âu hơn vắc xin của Trung Quốc, trừ khi không còn sự lựa chọn nào khác.
Cảm giác này một mặt bắt nguồn từ việc người Việt Nam thiếu tin tưởng vào chất lượng vắc-xin của Trung Quốc, và mối nghi ngờ lâu này lại bị khơi lại vì các hành động gần đây của Trung Quốc ở Biển Đông.
“…hai bên cần chỉ đạo các lực lượng thực thi pháp luật trên biển tuân thủ nghiêm túc nhận thức chung đã đạt được ở cấp cao nhất và Thỏa thuận Việt – Trung về những nguyên tắc cơ bản chỉ đạo giải quyết các vấn đề trên biển; nỗ lực giải quyết thỏa đáng và quản lý hợp lý các tranh chấp nhằm duy trì hòa bình và ổn định trong môi trường hàng hải; phối hợp với các quốc gia ASEAN khác để thực hiện nghiêm túc DOC, thúc đẩy đàm phán để có một COC thực chất và thiết thực phù hợp với luật pháp quốc tế, đặc biệt là Công ước Liên hợp quốc về Luật Biển 1982, đảm bảo an ninh, an toàn, tự do hàng hải và hàng không.”
Vương Nghị không trực tiếp trả lời tuyên bố.
Vương Nghị đã kết thúc chuyến đi bằng một cuộc tiếp kiến Tổng bí thư Nguyễn Phú Trọng để củng cố mối quan hệ giữa hai đảng cộng sản. Có lẽ đây là cuộc gặp quan trọng nhất mà Vương Nghị mong đợi vì có thể chuyển đến Nguyễn Phú Trọng thông điệp trực tiếp từ Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình. Việt Nam và Trung Quốc có lẽ là hai quốc gia duy nhất duy trì hai kênh ngoại giao chính – đảng và nhà nước – để giải quyết việc nhà nước. Có một nguyên tắc bất thành văn giữa hai quốc gia, đều do đảng cộng sản cầm quyền, đó là khi nào bất đồng không được giải quyết thông qua kênh nhà nước, thì sẽ xử lý qua kênh đảng.
Tuy nhiên, tình hữu nghị giữa hai đảng không thể giải quyết toàn bộ vấn đề. Năm 2014, khi Trung Quốc đặt một dàn khoan dầu khổng lồ trong vùng đặc quyền kinh tế của Việt Nam, Thủ tướng Nguyễn Tấn Dũng nói rằng Việt Nam sẽ không đánh đổi chủ quyền để lấy một tình bạn giả dối. Việc Vương Nghị tuyên bố cam kết viện trợ thêm vắc-xin cho Việt Nam là nhằm khiến Việt Nam suy nghĩ lại là ý định nâng cấp quan hệ đối tác với Mỹ không thể làm lu mờ thực tế rằng Trung Quốc tiếp tục chiếm Hoàng Sa của Việt Nam và một số đảo ở Trường Sa và tiếp tục các hành động khác được coi là gây hấn trên Biển Đông. Nếu không xử lý những vấn đề này một cách thỏa đáng sẽ vẫn còn khoảng trống lòng tin đối với thực chất “quan hệ đối tác hợp tác chiến lược toàn diện” giữa Việt Nam và Trung Quốc.
Nguồn: The Diplomat