Ý kiến nói, khi lãnh đạo chưa hiểu thấu đáo về vai trò và giá trị của trí thức phản biện mang lại, thì các quan lớn tiếp tục vào tù, bởi không có ai dám chỉ ra cái sai. Quan trọng không phải là VIP bị bắt rất xứng đáng do trộm cắp tầm quốc gia mà đất nước trì trệ, lòng tin xói mòn, thiệt hại không thể cân đong đo đếm.
14 năm trước, Viện Viện Nghiên cứu Phát triển (IDS) bị giải thể. Được thành lập từ năm 2007, IDS là viện nghiên cứu chính sách tư nhân độc lập đầu tiên kiểu Think Tank ở Việt Nam. Chỉ trong thời gian ngắn IDS đã thu hút nhiều sự chú ý của giới quan tâm chính trị – thời sự trong và ngoài nước.
Viện IDS với tư cách một tổ chức độc lập, không có cơ quan chủ quản, chỉ hoạt động theo luật vừa là tổ chức mở, độc lập, phi vụ lợi, hoạt động dựa trên cơ sở cạnh tranh.
IDS kỳ vọng sẽ phát triển thành một viện nghiên cứu chính sách lớn mạnh ở Việt Nam trong việc thực hiện các nghiên cứu và cung cấp dịch vụ về chiến lược, kế hoạch phát triển cho các cơ quan Nhà nước, các tổ chức xã hội, các doanh nghiệp, các cá nhân trong cũng như ngoài nước.
Viện muốn đào xới vấn đề hoạch định chính sách lên, khuấy động thành một phong trào, để tất cả những người dân, trí thức, đặc biệt các trí thức trẻ có thể hiểu được, có thể tham gia phản biện, cảnh báo.
Hoạt động được một số năm sôi nổi và hiệu quả, những seminar đầu tiên khác lạ với kiểu thông thường, phản biện về nhiều chính sách từ ngân hàng, giáo dục, y tế, nông nghiệp, công nghệ đến kinh tế vĩ mô hay xã hội hóa. Có hội thảo bị ngừng vì lý do “mất điện”.
Thời Nguyễn Tấn Dũng không thích nghe lời trái chiều, mọi lời bị bỏ ngoài tai, chỉ có ông X. luôn luôn đúng, coi phản biện là thứ dân chủ giả hiệu, ông ra quyết định để IDS “biết điều” mà tự giải thể.
Kể từ đó – năm 2009, tiếng nói của trí thức ít dần, sự im lặng của họ “giúp” cho những kẻ cơ hội ngoi lên, tham nhũng lạm quyền tung hoành. Nhiều “mẻ củi đốt lò” nhưng tham nhũng lạm quyền không hề thuyên giảm.
Sự cảnh báo của giới trí thức tinh hoa và doanh nhân, nếu được lắng nghe, quốc gia tránh được thảm họa. Lãnh đạo chỉ giữ xung quanh mình những kẻ xu nịnh nhằm kiếm lợi cho bản thân và gia đình thì một ngày nào đó, người đào mồ chôn chính là đồng chí của mình hôm trước. Vụ án “giải cứu” là một ví dụ.
Các think tank (Viện chính sách, Viện nghiên cứu) được coi là phản động ở Việt Nam, tổ chức dân sự cũng thế. Khi chưa hiểu thấu đáo về vai trò và giá trị của họ mang lại, thì các quan lớn tiếp tục vào tù, bởi không có ai dám chỉ ra cái sai. Quan trọng không phải là VIP bị bắt rất xứng đáng do trộm cắp tầm quốc gia mà đất nước trì trệ, lòng tin xói mòn, thiệt hại không thể cân đong đo đếm. Đợi sai mới bắt thì quá muộn.
Đã tới lúc nên cho những tổ chức như IDS hoạt động trở lại, những trí thức về hưu, doanh nhân giải nghệ, có nơi để đóng góp trí tuệ cho sự phát triển quốc gia thay vì im lặng.
Nhớ thời IDS, ông Jonathan Pincus, Kinh tế gia Trưởng của UNDP tại Việt Nam từng nói: “Mỗi một quốc gia cần nhiều tiếng nói khác nhau cho sự phát triển, miễn là các tiếng nói đó là khách quan, có cơ sở khoa học và xây dựng”.
14 năm qua, IDS đã ra đi, không còn nghe được tiếng tơ lòng của họ, nhiều người đã khuất bóng, số còn lại im lặng xem cảnh VIP ra tòa.
Xin nhắc lại câu tôi viết 14 năm trước “Tiếng quát của kẻ thất phu không đáng sợ, đáng sợ hơn là sự im lặng của những nhà hiền triết”.
Hiệu Minh