Covid-19: Vụ tai tiếng Remdesivir giữa Liên Âu và Gilead

Theo WHO, không có bằng chứng nào cho thấy Remdesivir làm tăng cơ may sống cho bệnh nhân, hay giúp bệnh nhân tránh khỏi nguy cơ phải dùng máy trợ thở, trong khi chi phí điều trị rất cao và việc sử dụng thuốc phức tạp (vì phải tiêm tĩnh mạch), thậm chí Remdesivir có thể gây tác dụng phụ đáng kể, đặc biệt là gây suy thận cấp. Nhưng đối với châu Âu, khuyến cáo của WHO « đến quá trễ » : Thông qua Ủy Ban Châu Âu, 35 nước đã ký hợp đồng đặt mua hơn 500.000 liều Remdesivir của Gilead với một số tiền khổng lồ.

Remdesivir là gì ?

Remdesivir của tập đoàn Gilead của Mỹ, được lưu hành với tên thương mại Veklury, thực chất là thuốc kháng virus, ban đầu được phát triển để điều trị bệnh do virus Ebola gây ra. Hồi đầu năm 2020, khi dịch Covid-19 mới bùng phát, Remdesivir được thế giới biết đến như một phương thuốc điều trị Covid-19 hiệu quả. Đây chính một trong những loại thuốc điều trị cho tổng thống Mỹ Donald Trump khi ông bị nhiễm virus corona.

Tại Liên Âu, cho đến đầu tháng 10, Remdesivir và Dexamethasone vẫn là hai loại thuốc duy nhất được Bruxelles cho phép sử dụng để điều trị cho bệnh nhân Covid-19 thể nặng. Cuối tháng 10, Gilead thông báo Remdesivir đã mang lại cho tập đoàn Mỹ 900 triệu đô la chỉ tính riêng trong quý 3/2020. Thuốc này được coi là « con gà đẻ trứng vàng » cho Gilead.

Chiến lược của Gilead để mang lại thành công cho Remdesivir 

Làm thế nào các nước khắp nơi trên thế giới lại mua một loại thuốc trị Covid-19 chưa được chứng minh là có hiệu quả với cái giá rất cao ? Le Monde gọi đó là « câu chuyện Remdesivir », với chiến lược khoa học và chiến lược thương mại của Gilead.

Về khoa học, hồi tháng 2, Gilead đã cho thử nghiệm Remdesivir trên 237 bệnh nhân ở tâm dịch Vũ Hán, Trung Quốc. Dù niềm hy vọng đặt vào Remdesivir là rất lớn, nhưng kết quả thử nghiệm lại không cho thấy thuốc này làm giảm tỉ lệ tử vong ở bệnh nhân Covid-19.

Khôn khéo hơn ở lần thử nghiệm thứ hai, Gilead cho tiến hành trên 1.000 bệnh nhân ở Mỹ và thay đổi tiêu chí đánh giá, không thử nghiệm về hiệu quả của thuốc trong việc giảm tỉ lệ tử vong, mà lần này tập đoàn Mỹ hướng tới xác định xem Remdesivir có giúp bệnh nhân hồi phục sớm hơn hay không. Đến cuối tháng 4, kết quả được công bố : Remdesivir không làm giảm tỉ lệ tử vong, nhưng rút ngắn thời gian cần thiết để bệnh nhân hồi phục : từ 15 ngày còn khoảng 11 ngày.

Chính là dựa trên kết quả này mà vào ngày 01/05, Cơ quan quản lý thực phẩm và dược phẩm của Hoa Kỳ (FDA) đã cấp giấy phép khẩn cấp cho lưu hành Remdesivir trên thị trường với tên thương mại là Veklury. Chỉ 2 ngày sau, Gilead thông báo « trao » toàn bộ 1,5 triệu liều Remdesivir có sẵn trong kho để điều trị cho bệnh nhân ở Mỹ. Nối gót FDA, ngày 25/06, Cơ quan quản lý dược phẩm châu Âu (EMA) bật đèn xanh cho Remdesivir được lưu hành trên thị trường châu Âu kèm theo một số điều kiện.

Còn về chiến lược thương mại, cuối tháng 6, Gilead thông báo giá bán 390 đô la/liều. Một liệu trình điều trị cần 6 liều thuốc, với tổng trị giá 2.340 đô la. Trong khi đó, theo tính toán của một nhóm nhà nghiên cứu Mỹ, Úc và Pháp, tổng chi phí sản xuất của Gilead chỉ là 0,93 đô la/liều (5,58 đô la cho liệu trình 6 liều), thấp hơn 420 lần so với giá tập đoàn bán ra trên thị trường. Đó là chưa kể Gilead đã được nhận khoản tiền đầu tư khoảng 70 triệu đô la từ nhà nước để phát triển Remdesivir.

Biện minh cho giá « đắt như vàng » của Remdesivir, Gilead lập luận là cứ mỗi bệnh nhân được ra viện sớm hơn sẽ cho phép tiết kiệm khoảng 12.000 đô la (dựa theo mức chi phí y tế ở Mỹ). Cách tính toán tương tự cũng đã từng được Gilead áp dụng để định giá bán thuốc sofosubir (tên thương mại là Sovaldi) trị bệnh viêm gan C : 84.000 đô la/liệu trình điều trị. Khi đó, một báo cáo của Thượng Viện Mỹ đã chỉ trích chiến lược marketing của Gilead là chỉ nhằm « tối đa hóa lợi nhuận ».

«Vụ tai tiếng Remdesivir » của Liên Âu

Lần đầu tiên Ủy Ban Châu Âu ký hợp đồng mua Remdesivir của Gilead là với nguồn tiền từ quỹ hỗ trợ khẩn cấp của Bruxelles vào cuối tháng 07 : 30.000 liệu trình (180.000 liều thuốc), với tổng trị giá 63 triệu euro.

Gilead đã bán cho Liên Âu thuốc với giá cao tương tự như ở Mỹ. Theo ông Jean-Pierre Thierry, cố vấn y khoa của France Assos Santé, liên minh các hội đoàn bệnh nhân tại Pháp và thành viên của Ủy ban Minh bạch thuộc Cơ quan Y tế Cấp cao của Pháp (HAS), nếu là thương lượng trực tiếp giữa Gilead với Paris, thì không đời nào Pháp mua Remdesivir với « cao ngất ngưởng » như Ủy Ban Châu Âu chấp thuận. Thuốc được Ủy ban châu Âu phân phối cho các nước, trong đó có Pháp, theo 2 đợt (tháng 8 và 9).

Rất nhanh sau đó, trong khi Pháp rất ít sử dụng Remdesivir, thì nhiều nước như Hà Lan, Anh, Ba Lan, Ý, Tây Ban Nha đều báo động nguy cơ khan hiếm Remdesivir. Để giúp các nước có thể mua thêm thuốc của Gilead, Ủy Ban Châu Âu ngày 07/10/2020, đại diện cho 37 nước (trong đó có cả Albania, Kosovo, Serbia, Bosnia-Herzégovina …), đã ký thỏa thuận thứ 2 với tập đoàn Mỹ, để các nước có thể mua đến hơn 500.000 liều Remdesivir, nhưng lần này các nước tự quyết số lượng thuốc mua, tự chi tiền và ký đơn đặt hàng với Gilead. Riêng Pháp không tham gia thỏa thuận chung này, có lẽ dựa trên đánh giá của Ủy ban Minh bạch thuộc Cơ quan Y tế Cấp cao của Pháp.

Trên trực tế, vẫn theo Jean-Pierre Thierry, thành viên của Ủy ban Minh bạch thuộc Cơ quan Y tế Cấp cao của Pháp, hồi tháng 7, sau khi Pháp cấp giấy phép tạm thời cho phép sử dụng Remedisir, Gilead đã đề xuất Ủy ban này định giá thuốc, đổi lại tập đoàn Mỹ hứa sẽ hoàn một phần tiền cho Pháp. Vấn đề là theo đánh giá của Ủy ban Minh bạch thuộc Cơ quan Y tế Cấp cao của Pháp, Remdesivir không mấy hiệu quả với bệnh nhân Covid-19. Vì kết quả đó mà Gilead từ chối hoàn tiền thuốc cho Pháp.

Cũng cần nói thêm là chiến dịch thử nghiệm Discovery, trong khuôn khổ chương trình nghiên cứu Solidarity về hiệu quả thuốc Remdesivir, ban đầu là thử nghiệm của riêng Pháp, trước khi được triển khai rộng ở châu Âu. Chính vì thế, theo bà Marie-Paule Kieny, giám đốc nghiên cứu của Viện Sức Khỏe Và Nghiên Cứu Y Khoa Quốc Gia của Pháp (INSERM), thành viên ủy ban điều hành thử nghiệm Solidarity, Pháp đặc biệt lưu ý đến kết quả thử nghiệm Remdesivir hơn các nước khác và thận trọng hơn trong việc sử dụng loại thuốc này.

Trở lại với thỏa thuận của Liên Âu với Gilead, trong bài viết đăng ngày 27/11/2020, các nhà báo điều tra của Le Monde khẳng định Gilead đã bán thuốc kháng virus Remdesivir cho Ủy Ban Châu Âu trong khi biết rõ là các thử nghiệm cho thấy thuốc này không có hiệu quả trị Covid-19. Cụ thể, Gilead đã nhận được báo cáo, theo đó Tổ Chức Y Tế Thế Giới, sau khi nghiên cứu kết quả thử nghiệm lâm sàng với 2.750 bệnh nhân, đã kết luận Remdesivir không giúp bệnh nhân tránh tử vong hay sớm hồi phục sức khỏe.

Theo luật, Gilead có thời hạn nhất định để phản hồi kết quả nghiên cứu của WHO. Và chính trong khoảng thời gian « giấu nhẹm » thông báo của WHO, không thông tin cho Liên Âu về kết quả nghiên cứu nói trên, Gilead đã ký được hợp đồng với châu Âu. Đáng tiếc là Bruxelles cũng không nhận được báo cáo của WHO. Theo điều tra của Le Monde, trong khuôn khổ thỏa thuận giữa Liên Âu và Gilead, đã có 35 nước ở châu Âu đặt mua đến 640.000 liều Remdesivir với giá trên 220 triệu euro, và theo các điều khoản hợp đồng, họ không thể hủy đơn đặt hàng, không thể thương lượng lại về giá thuốc.

Dường như sự lo sợ thái quá của các nước, sự hấp tấp của Ủy Ban Châu Âu, sự thiếu minh bạch của Gilead, cũng như thiếu phối hợp thông tin nghiên cứu giữa Tổ Chức Y Tế Thế Giới với Liên Âu, đã góp phần tạo nên vụ tai tiếng Remdesivir, khiến 35 nước châu Âu « hao tiền tốn của » cho một loại thuốc không mấy tác dụng !

Theo RFI